تاریخچه گیتار: از عود باستانی تا نماد موسیقی مدرن

در این مقاله با تاریخچه ساز گیتار و فراز و نشیبهای آن در طول تاریخ آشنا خواهید شد. برای اطلاعات بیشتر با تنزو موزیک همراه باشید.
گیتار، سازی که با هر آکورد و آرپژ خود داستانی از عشق، شورش، آرامش و هیجان را روایت میکند، بیش از یک ابزار موسیقی است؛ نمادی از فرهنگها، سبکها و نسلهای مختلف است. این ساز محبوب با صدای پرطنین و قابلیتهای بیشمارش، مسیری طولانی و پرپیچوخم را از دل تاریخ تا صحنههای پر زرق و برق امروز پیموده است. بیایید به خاستگاه، تحولات و وقایع مهم در تاریخچه این ساز شگفتانگیز بپردازیم.
اجداد باستانی: ریشهها در میانرودان و مصر
تصور کنید گیتار امروزی که با آن راک مینوازید، ریشههایی در تمدنهای باستانی دارد! اجداد گیتار در واقع به هزاران سال پیش بازمیگردند. در میانرودان و مصر باستان، سازهایی شبیه به لوت یا عود با بدنهای توخالی و دستهای بلند که سیمها روی آن کشیده شده بودند، نواخته میشدند. این سازهای اولیه، با هدف تولید صدا از طریق ارتعاش سیمها، پایههای اولیه سازهای زهی مضرابی را بنا نهادند. کلمه «گیتار» نیز خود از کلمه یونانی «کیتارا» (kithara)، نوعی لیر باستانی، یا از کلمه فارسی «تار» (که به معنای سیم است) نشات گرفته است که نشاندهنده ریشههای عمیق آن در شرق است. شواهد باستانشناسی و نقاشیهای دیواری، وجود این سازها را در حدود ۴۰۰۰ سال پیش در تمدنهایی مانند سومر و بابل تایید میکنند و نشان میدهند که موسیقی و سازها از همان ابتدا جزء جداییناپذیر زندگی بشر بودهاند. این سازهای ابتدایی معمولا از مواد طبیعی مانند پوست حیوانات، چوب و روده برای سیمها ساخته میشدند.
ظهور لوت و گیتاروی اسپانیایی: قرون وسطی و رنسانس
در قرون وسطی و رنسانس، ساز لوت در اروپا به محبوبیت زیادی دست یافت. لوت که شکلی شبیه به گلابی و پشت گرد داشت، شباهتهای زیادی به گیتار امروزی داشت، اما تفاوتهای کلیدی نیز میان آنها وجود داشت. برای مثال، لوت معمولا سیمهای بیشتری (تا ۱۳ جفت سیم) داشت و به دلیل پیچیدگی ساختار و کوک، نواختن آن نیاز به مهارت بالایی داشت. در همین دوران، در اسپانیا، نوعی ساز به نام «گیتاروی اسپانیایی» ظهور کرد که اولین نمونههای شناخته شده از گیتار مدرن محسوب میشود. این سازها معمولا چهار جفت سیم داشتند و برای اجرای موسیقی فولک و رقص استفاده میشدند و صدایی ظریفتر و سادهتر از لوت داشتند.
تا پیش از قرن شانزدهم، گیتاروی اسپانیایی بیشتر به عنوان سازی برای همراهی آواز یا رقص شناخته میشد و جایگاه لوت را در موسیقی درباری و پیچیدهتر نداشت. با این حال، سهولت حمل و نقل و سادگی نسبی نواختن آن، به تدریج باعث شد گیتار جای خود را در میان مردم باز کند و مسیر تحول خود را آغاز کند.
گیتار باروک و کلاسیک: اضافه شدن سیمها و تغییرات ساختاری
در دوران باروک (قرن ۱۷ و ۱۸)، گیتار شروع به تحول کرد. تعداد سیمها به پنج جفت افزایش یافت و ابعاد آن بزرگتر شد. این ساز که به گیتار باروک معروف است، در موسیقی مجلسی و اپرا مورد استفاده قرار گرفت و آهنگسازانی مانند رابرت د ویزه (Robert de Visée) قطعاتی برای آن نوشتند. صدای این گیتار به دلیل استفاده از سیمهای روده و ساختار سبکتر، بسیار ظریف و شفاف بود.
اما انقلاب اصلی در دوران کلاسیک (اواخر قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹) رخ داد. با حذف جفت سیمها و تبدیل آنها به شش سیم تنها، ساز گیتار به شکل امروزیاش نزدیکتر شد. این تغییر به نوازندگان امکان میداد تا ملودیها و هارمونیها را با دقت و وضوح بیشتری اجرا کنند. همچنین، تغییراتی در ساختار داخلی (مثل استفاده از فنربندی بادبزنی در داخل بدنه توسط آنتونیو د تورس خورادو در اسپانیا) باعث افزایش حجم و پایداری صدا شد. تورس را میتوان پدر گیتار کلاسیک مدرن نامید؛ طرحهای او استاندارد ساخت گیتار برای سالیان متمادی شد. این دوره، عصر طلایی گیتار کلاسیک بود که آهنگسازانی چون فرناندو سور و مائورو جولیانی قطعات ماندگاری برای آن نوشتند و کنسرتهایی برای آن برگزار میکردند که نشان از جایگاه رو به رشد این ساز داشت.
یکی از مهمترین دلایل محبوبیت گیتار شش سیم در این دوران، سادگی نسبی آن برای نوازندگان نسبت به لوتهای پیچیدهتر بود که راه را برای فراگیر شدن آن هموار کرد. همچنین، گیتار میتوانست هم به عنوان یک ساز سولو و هم به عنوان یک ساز همراهی کننده مورد استفاده قرار گیرد.
انقلاب گیتار الکتریک: قرن بیستم و طلوع دوران جدید
قرن بیستم، شاهد بزرگترین انقلاب در تاریخ گیتار بود: ابداع گیتار الکتریک. با ظهور موسیقی جاز و بلوز در دهه ۱۹۲۰ و نیاز به سازی با صدای بلندتر که بتواند با سازهای بادی و کوبهای رقابت کند، ایده تقویت صدای گیتار مطرح شد. در ابتدا، پیکاپها به گیتارهای آکوستیک اضافه شدند تا صدای آنها از طریق آمپلیفایرها تقویت شود، اما مشکل بازخورد (فیدبک) همچنان وجود داشت.
در دهه ۱۹۳۰، شرکتهایی مانند Rickenbacker (با مدل «Frying Pan» که اولین گیتار تمام الکتریک بدنه توپر تجاری محسوب میشود) و پس از آن Gibson و Fender، گیتارهای تمام الکتریک با بدنه توپر (solid-body) را عرضه کردند. بدنه توپر مشکل فیدبک را حل کرد و به گیتار الکتریک امکان تولید صداهای بسیار بلند و پایدار را داد.
وقایع مهم تاریخی:
- ۱۹۳۱: آدولف ریکنباکر، اولین گیتار الکتریک تجاری با بدنه توپر را عرضه کرد.
- ۱۹۴۹: لئو فندر (Leo Fender) Fender Broadcaster را معرفی کرد که بعدا به Telecaster تغییر نام داد؛ یک گیتار ساده و کاربردی که به سرعت محبوب شد.
- ۱۹۵۲: شرکت گیبسون (Gibson) با همکاری نوازنده مشهور لس پاول (Les Paul)، مدل Gibson Les Paul را عرضه کرد که به نمادی از راک و بلوز تبدیل شد.
- ۱۹۵۴: فندر مدل Stratocaster را روانه بازار کرد که با طراحی ارگونومیک و پیکاپهای متنوع، به یکی از پرفروشترین و تاثیرگذارترین گیتارهای تاریخ تبدیل شد.
اختراع گیتار الکتریک تنها یک پیشرفت تکنولوژیکی نبود، بلکه یک انقلاب فرهنگی بود. این ساز به نوازندگان اجازه داد تا صداهای جدید، افکتها (مانند دیستورشن، واه و تاخیر) و تکنیکهای بداههنوازی را کشف کنند که منجر به ظهور ژانرهایی مانند راک اند رول، بلوز راک، سایکدلیک راک، هوی متال و بسیاری دیگر شد. صدای قدرتمند و انعطافپذیر گیتار الکتریک، آن را به قلب تپنده موسیقی پاپ و راک در جهان تبدیل کرد و بسیاری از هنرمندان بزرگ مانند جیمی هندریکس، اریک کلاپتون، بی.بی. کینگ و جیمی پیج با نوآوریهای خود، آن را به اوج رساندند.
گیتار امروز: تنوع بیکران و آیندهای روشن
امروزه، گیتار در اشکال و اندازههای مختلفی وجود دارد: از گیتار آکوستیک (که خود شامل فولک، کلاسیک، فلامنکو میشود) و گیتار الکتریک با مدلهای بیشمار، تا گیتار بیس (با چهار یا پنج سیم و صدایی بمتر برای ریتم) و انواع خاصتر مانند گیتار دوازده سیم، گیتار اسلاید، گیتار لپ استیل و یوکلله. این ساز در هر ژانری، از کلاسیک و فلامنکو گرفته تا جاز، بلوز، راک، کانتری و پاپ، حضوری پررنگ دارد. نوآوریها در زمینه مواد ساخت (مانند استفاده از فیبر کربن)، الکترونیک (مانند پیکاپهای دیجیتال و مدلسازی آمپلیفایر) و تکنیکهای نوازندگی (مانند تپینگ و سوئیپ پکینگ) همچنان ادامه دارد و گیتار را به سازی زنده، پویا و همواره در حال تکامل تبدیل کرده است. میلیونها نفر در سراسر جهان در حال نواختن گیتار هستند، چه به صورت حرفهای و چه به عنوان یک سرگرمی، و این نشاندهنده جذابیت پایدار این ساز است.
جمع بندی : گیتار، سازی از جنس تاریخ
تاریخچه گیتار، داستانی از تکامل تدریجی، نوآوریهای هوشمندانه و تاثیر عمیق فرهنگی است. این ساز از ابزارهای ابتدایی باستانی تا نمادهای صوتی مدرن، همیشه در حال تغییر و سازگاری بوده است. گیتار نه تنها ابزاری برای خلق موسیقی است، بلکه پلی است بین گذشته و آینده، که هر نت آن، طنینانداز قرنها خلاقیت و شور انسانی است. با این سیر پرفراز و نشیب، گیتار همچنان یکی از محبوبترین و پرکاربردترین سازهای جهان باقی مانده و به نظر میرسد آیندهای روشن و پر از نوآوری در انتظار آن باشد.