مهندسی صدا، شاخه ای از علم موسیقی است که به بررسی رفتار صدا و کاربردهای آن در تجهیزات استودیویی می‌پردازد. مهندسی صدا، ارتباطی با هنر نوازندگی نداشته و صرفا به بررسی عوامل تاثیر گذار روی فرکانس صدا می‌پردازد. برای مثال، هر قطعه الکترونیک موجود در استودیوهای آهنگسازی، برای ارائه بهترین قابلیت‌ها در تمامی شرایط، توسط مهندسین صدای شرکت سازنده محصول بهینه سازی شده است.
مهندس صدا کیست؟
مهندس صدا فردی است که ابعاد تکنیکال و مرتبط با تجهیزات استودیویی را تحت نظر گرفته و برای مشکلات ایجاد شده در حین روند ضبط یا اجرا، راهکارهای مختلفی را ارائه می‌دهد. مهندس صدا در کنار نوازنده و موزیسین قرار گرفته و روند کارهای آن‌ها در ضبط قطعه موسیقی را تسهیل میکند. در حقیقت مهندس صدا می‌داند که چگونه بهترین صدا و بهترین کیفیت را از تمامی تجهیزات استودیویی دریافت کرده و چگونه با صرف کمترین هزینه و وقت، بهترین نتیجه را رقم بزند.
تفاوت های دی جی و مهندس صدا
دی جی یا Music Producer، فردی است که رهبری تیم آهنگسازی را بر عهده گرفته و هدف کلی گروه موسیقی را تعیین میکند. اکثر دی‌جی‌ها و موزیک پرودوسر‌ها، تا حد زیادی با علم مهندسی صدا آشنایی داشته و میتوانند نیازهای اولیه خود را برطرف کنند. این در حالی است که مهندسین صدا ممکن است هیچ آشنایی خاصی با موسیقی و یا نواختن سازها نداشته باشند و صرفا حیطه کاری آن‌ها به استفاده درست از تجهیزات استودیویی باز می‌گردد. مهندسین صدا دقیقا می‌دانند که چگونه با تغییر پارامترهای ادوات استودیویی، بهترین صدا را از خروجی مجموعه دریافت کنند و این موضوعی کاملا مجزا از دانش موسیقی و آهنگسازی است.
تفاوت صدابردار و مهندس صدا
صدا بردار، فردی متخصص در کارکردن با میکروفن‌ها و نحوه جایگیری درست آن‌ها، برای دریافت صدای بهتر است. حال در صورتی ایراد صدای خروجی مجموعه از اسپیکر یا اتصالات استودیویی و یا دستگاه میکسر باشد، این ایراد از حوزه تخصص صدابردار خارج شده و رفع آن، بر عهده مهندس صداست. در حقیقت صدابرداری، زیرشاخه بسیار خاصی از مهندسی صدا محسوب میشود که تمرکز آن بر عملکرد درست میکروفن‌ها و محیط صدابرداری است. هر مهندس صدایی، با اصول اولیه صدابرداری آشناست و میتواند در نقش یک صدابردار در پروژه‌های مختلف ایفای نقش کند؛ این در حالی است که یک صدابردار، در صورت عدم آشنایی به مباحث مهندسی صدا، نمی‌تواند در نقش یک مهندس صدا ظاهر شود.
زیرشاخه‌های مهندسی صدا
در پروژه‌های عظیم و بزرگ، مانند فیلم‌های سینمایی یا آلبوم‌های موسیقی گروه‌های موسیقی مشهور، به دلیل افزایش سرعت پیشرفت پروژه و افزایش بهره وری اعضا، از چند مهندس صدا با تخصص‌های مختلف استفاده میشود. به طور کلی، مهندسین صدا به دو دسته Production Sound Engineer و Post-Production Sound Engineer تقسیم می‌شوند که در ادامه به مهم‌ترین وظایف آن‌ها نگاهی گذرا خواهیم داشت.
مهندس ضبط صدا (Recording engineer)
در روند ساخت پروژه‌های بزرگ موسیقی و سینمایی، تیم‌های مختلفی در کنار یک‌دیگر، اجزای پروژه را به صورت موازی پیش می‌برند. همین موضوع باعث شده تا صدای ضبط شده با کیفیت، در درجه بالایی از اهمیت قرار بگیرد. در حقیقت در صورتی که کیفیت صدای ضبط شده پروژه از استاندارد مناسبی برخوردار نباشد، کل پروژه نیاز به تکرار دوباره خواهد داشت. به دلیل همین موضوع، حضور یک مهندس صدا در استودیوی آهنگسازی یا پروژه فیلمسازی، موضوعی ضروری است. مهندس صدا در حین ضبط، از کیفیت صدای میکروفن‌ها و دیگر تجهیزات استودیویی اطمینان پیدا کرده و میتواند صدای خروجی پروژه را در حین ضبط، کنترل و پالایش کند.
مهندس میکس صدا (Mixing engineer)
مهندس میکس صدا، اطمینان حاصل میکند که تمامی لاین‌ها و کانال‌های صدا، در سطح مناسبی از Volume قرار داشته و هیچ‌کدام از آن‌ها، لاین صدای دیگری را از بین نمی‌برد و یا اعوجاج نامناسبی را در صدای خروجی ایجاد نمی‌کند. حتما در بعضی از فیلم‌ها و سریال‌ها، متوجه ناهماهنگی میزان حجم صدای فیلم در صحنه‌های مختلف شده‌اید. برای مثال، اگر در حین مشاهده یک فیلم، مدام نیاز به تغییر میزان شدت صدای اسپیکر خود برای شنیدن درست صدای فیلم در سکانس‌های مختلف دارید، این موضوع به این معنی است که مهندس میکس صدا کار خود را به خوبی انجام نداده است.
مهندس میکس و بازتولید صدا (Re-recording mixers)
حتی با وجود بهترین مهندسین صدا روی صحنه‌های فیلم‌برداری و استیج‌های موسیقی، ممکن است ایراداتی در صدای ضبط شده ایجاد شود که در لحظه ضبط، به گوش‌های مهندس صدا نرسیده و یا خود را در بررسی اولیه نشان نداده است. در این حالت، دو راه حل پیش روی مدیران پروژه است. بازتولید قطعه موسیقی یا سکانس فیلم که نه تنها بسیار زمان‌بر و هزینه بر است، بلکه ممکن است نتیجه مطلوب و مورد نظر را نیز نداشته باشد؛ و یا استفاده از یک مهندس میکس و بازتولید صدا !
مهندس بازتولید صدا، با در نظر گرفتن شرایط سکانس یا قطعه موسیقی دچار ایراد، سعی در بازسازی آن در شرایط استودیویی داشته و با استفاده از فیلترهای مختلف و نرمافزارهای تغییر صدا، میتواند با هزینه‌ای به مراتب کمتر، صدای مورد نظر را اصلاح کرده و یا صحنه مورد نظر را بازسازی کند.
مهندس صداساز (Foley Artist)
نحوه کارکرد مهندسین صداساز شباهت زیادی به مهندس میکس و بازتولید صدا داشته و تا حد زیادی، روند کارکرد آن‌ها یکسان است. بر خلاف مهندس میکس و بازتولید صدا که پروژه فعلی را اصلاح کرده و از صداهای از پیش ضبط شده استفاده میکند، مهندس صداساز وظیفه ساخت صداهایی را برعهده می‌گیرد که بازسازی آن‌ها در طبیعت، کاری سخت و غیرممکن است.
برای مثال، صدای شمشیر Lightsaber در مجموعه فیلم‌های Starwars را در نظر بگیرید. این صدا توسط مهندس صداساز شرکت Lucas Films، از روی صدای استارتر لامپ مهتابی ساخته شده است. در حقیقت مهندسین صداساز، صدای قطعات و وسایل و اجزای خاصی از قطعه موسیقی یا فیلم و سریال را تولید می‌کنند که ضبط آن‌ها به صورت طبیعی، غیرممکن است.
مهندس صدای بازی‌های رایانه‌ای (Game audio designer)
بازی‌های رایانه‌ای با توجه به ماهیت دیجیتال خود، در محیطی تماما خیالی رخ می‌دهند. همین موضوع باعث شده تا صدای مورد نیاز برای صحنه‌های مختلف بازی، نیاز به صداسازی و تولید اصوات مختلف داشته باشد. وظیفه مهندس صدای بازی‌های رایانه‌ای، به وظایف مهندس صداساز شباهت زیادی داشته و صرفا تفاوت آن‌ها به محیط کاری باز می‌گردد. در حقیقت مهندس صدای بازی‌های رایانه‌ای، مهندس صداسازی است که تخصص وی، در ساخت بازی‌های رایانه‌ای است.
مهندس صدای اجرای زنده (Live Sound Engineer)
مهندس صدای اجرای زنده، شرایط مناسب برای تجهیزات استودیویی را پیش از اجرا فراهم کرده و چینش اسپیکر‌ها روی استیج را تعیین میکند. همچنین وظیفه چک کردن صدا، وضعیت آکوستیکی سالن، میزان رزنانس تولیدی از سطوح مختلف و … بر عهده مهندس صدای اجرای زنده است.
مهندس مانیورینگ صدا (Foldback or Monitor Engineer)
مهندس مانیتورینگ صدا، وظیفه کنترل اسپیکر‌های مانیتورینگ و زیر نظر گرفتن صدا در حین اجرای زنده را برعهده دارد. مهندس مانیتورینگ صدا، میتواند صدای در حال پخش اجرای زنده را چند ثانیه زودتر از دیگر اعضای گروه موسیقی شنیده و ایرادات آن را پیش از ارسال به اسپیکر و امپ، برطرف کند. همچنین وظیفه رفع ایرادات اسپیکر و تجهیزات پخش صدا در حین اجرا، بر عهده این مهندس صداست. در بعضی از اجراهای زنده و گروه‌های موسیقی، وظایف مهندس مانیتورینگ صدا بر عهده دی‌جی و آهنگساز است.
سوالات متداول پیرامون مهندسی صدا
- آیا برای مهندسی صدا نیاز به کامپیوتر دارم؟
-
- بسیاری از بخشهای علم مهندسی صدا، بر روی رفتارهای فیزیکی صدا و نحوه تغییرات آن در مواجهه با شرایط مختلف تشکیل شده است. این بخش کاملا فارغ از نرمافزارهای آهنگسازی و اپلیکیشن های کامپیوتری بوده و صرفا به تجربه مهندس صدا بستگی دارد. دقت داشته باشید که بخشهای زیادی از مهندسی صدا، توسط نرمافزارهای آهنگسازی و نرمافزارهای مانیتورینگ صدا انجام میشود و به همین دلیل، برای استفاده از تمامی بخشهای این علم، به کامپیوتر نیاز خواهید داشت.
- آیا برای یادگیری مهندسی صدا، باید موسیقی را یاد بگیرم؟
-
- نه لزوما! یک مهندس صدا همیشه با بهبود صدای خروجی مجموعه ضبط صدا و پالایش فرکانسای تولیدی مختلف سروکار دارد. حال دانستن ساز در حال نواخته شدن، ممکن است به روند بررسی صدا کمک زیادی کند، اما دانستن آن الزامی نیست. هر مهندس صدا در بخش تئوریک تحصیلات خود، با تمام اصول اولیه تئوری موسیقی آشنا میشود و همین مقدار دانش برای پیشبرد تمامی پروژهها، کافی است.
- تفاوت مهندس صدا (Sound Engineer) با مهندس صدای موسیقی (Music Engineer) در چیست؟
-
- مهندس صدا در بهینه سازی انواع مختلف شرایط ضبط صدا آموزش دیده است و میتواند در تمامی پروژههایی که مرتبط با ضبط صدا باشد، شرکت کند. مهندس صدای موسیقی، به طور اختصاصی برای بهبود صدای قطعات موسیقی آموزش دیده است و تنها از او در بهینه سازی قطعات موسیقی و اجراهای زنده استفاده میشود. دقت داشته باشید که هر مهندس صدای موسیقی، میتواند یک مهندس صدا باشد اما بالعکس این قضیه صادق نیست. برای مثال مهندس صدا ساز(Foley)، یک مهندس صدا محسوب میشود اما وی هیچ تجربه ای در مبحث موسیقی نداشته و مهندس صدای موسیقی محسوب نمیشود.
- آیا برای یادگیری مهندسی صدا به پیش زمینهای برای فیزیک و ریاضیات نیاز دارم؟
-
- خیر ! هیچ پیش زمینه خاصی برای مهندسی صدا وجود ندارد و مباحت مرتبط به مهندسی صدا در فیزیک و ریاضی، دوباره در حین تدریس به شما آموزش داده خواهد شد. دقت داشته باشید که دانستن رفتار موج، صدا و بعضی از مفاهیم ساده فیزیکی درباره رفتارهای موج، به فهم بسیاری از مسائل مهم در صنعت موسیقی کمک شایانی میکند.
- کاربرد مهندسی صدا در کجاست؟
- تقریبا هر مجموعهای که در بین قطعات خود، قطعاتی برای ضبط صدا را داشته باشد، میتواند از مهارتهای یک مهندس صدا برای بهبود صدای خروجی مجموعه کمک بگیرد. از استودیوهای کوچک ضبط پادکست تا استودیوهای بزرگ فیلمسازی، همگی میتوانند با استفاده از مهندس صدا، کیفیت ضبط خود را افزایش دهند.
