پلی بک (PlayBack) تکنیکی است که به طور وسیع در صنعت موسیقی و سینما مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله قصد داریم به این مفهوم پرداخته و نگاهی به موارد استفاده آن در شرایط مختلف داشته باشیم.
پلی بک چیست؟
پلی بک (Play Back) اصطلاحی رایج در دنیای موسیقی است و به حالتی در اجرای زنده اشاره دارد که صدای قطعه موسیقی از پیش ضبط شده، از اسپیکر‌های محیط سالن پخش میشود. در این حالت، نوازنده یا خواننده در حال وانمود کردن و اجرای بدون صدا هستند. البته درجات مختلفی از پلیبک در موسیقی استفاده میشود که در ادامه به توضیح هرکدام از آن‌ها خواهیم پرداخت.
به طور کلی، اگر صدای موسیقی از قبل ضبط شده، حین اجرای زنده از اسپیکر ها پخش شود، به اصطلاح پلی بک رخ داده است. به طور کلی، استفاده از پلی بک در اجراهای زنده موسیقی، چندان مورد پسند طرفداران نبوده و باعث ایجاد نارضایتی در آن‌ها میشود. دلیل این موضوع نیز کاملا واضخ است؛ طرفدار یک گروه موسیقی، هزینه بلیط کنسرت را برای شنیدن صدای خواننده و دیدن اجرای زنده وی پرداخت کرده است و اجرای پلی بک موسیقی از پیش ضبط شده، بدون شک باعث نارضایتی وی خواهد شد.
تفاوت پلی بک با ضبط صدا چیست؟
ضبط صدا و پلی بک، دو مفهوم کاملا مستقل در موسیقی هستند اما کیفیت پلیبک مستقیما تحت تاثیر کیفیت ضبط صدا بوده و این دو مفهوم کاملا مستقل، در عمل با یک‌دیگر در ارتباطند. برای داشتن یک پلیبک مناسب، باید صدای ضبط شده اولیه از کیفیت بالایی برخوردار بوده و هیچ گونه اعوجاج، بریدگی و نویز ناخواسته ای در آن وجود نداشته باشد.
در ضبط صدا، میزان حجم صدای ضبط شده (Record Volume) اهمیت زیادی داشته و میتواند به داشتن پلی‌بکی با کیفیت تر، کمک کند. در صورتی که صدای ضبط شده از حجم صدای کمی برخوردار باشد، احتمالا پلی بک آن صدا نیز بسیار ساکت و کم حجم خواهد بود. البته در اکثر نرم‌افزارهای آهنگسازی و دستگاه‌های میکسر، دکمه و یا پیچ کنترل مجزا برای تعیین میزان حجم صدای پلیبک وجود دارد و نوازنده میتواند صدای ضبط شده را به میزان مناسبی تقویت کند؛ البته تقویت صدا از طریق این متد، ممکن است نویز و فیدبک ناخواسته‌ای را به صدای در حال پخش اضافه کند.
تفاوت پلی بک و لب خوانی چیست؟
بسیاری از خوانندگان متاسفانه از صدای ضبط شده برای اجراهای زنده خود استفاده میکنند. در بسیاری از شرایط، نوازنده و خواننده روی استیج و محل اجرا، میکروفنهای خود را خاموش کرده اند و صدای در حال پخش از اسپیکر، صدای پلی بک است. در این حالت، نوازنده و اعضای گروه با تمرین کردن اجرای زنده، سعی میکنند تا لب خوانی دقیق و منطبق بر قطعه در حال پخش داشته باشند. البته از آن‌جایی که تنظیم و کوریوگرافی یک کنسرت کامل کاری طاقت فرسا و سخت است، معمولا شنونده و بیننده به راحتی لب خوانی و پخش پلی بک را تشخیص می‌دهد. استفاده از پلی بک در این شرایط، نه تنها به وجهه هنری شما آسیب وارد می‌کند، بلکه نارضایتی شنوندگان را نیز به دنبال خواهد داشت.
انواع کاربرد پلی بک
پلی بک در صورت اجرای درست و اصولی، میتواند کیفیت صدای یک اجرای زنده را افزایش داده و اتمسفر مناسبی را به محیط تحت تاثیر صدا، اضافه کند.
پلی بک در موسیقی
استفاده از پلی بک کامل قطعه موسیقی در اجراهای زنده، میتواند خشم و عصبانیت طرفداران را به همراه داشته باشد. اما استفاده از پلیبک ملایم در پس زمینه قطعات موسیقی با حجم صدای بسیار کم، میتواند اتمسفر مناسبی را به صدای خروجی اسپیکر اضافه کرده و حجم صدای آن را افزایش دهد. البته استفاده از این سبک از پلی بک، نیازمند هماهنگی دقیق و میکس و مستر بسیار حرفهای است.
از دیگر استفاده‌های پلی بک در دنیای موسیقی، میتوان به جلسات تمرینی نواختن و تمرین‌های گروهی اشاره کرد. در این حالت، پلیبک قطعه موسیقی از پیش نواخته شده، با حجم صدایی کمتر در اسپیکر یا هدفون‌های اعضای گروه پخش شده و آن‌ها می‌توانند با استفاده از آن، قطعه موسیقی خود را تمرین کنند.
پلی بک در سینما
معمولا در صنعت سینما، از پلی بک برای ساخت اتمسفر و صداهای پس زمینه خنثی استفاده میشود. همچنین در بعضی از صحنه‌های سینمایی، با استفاده از پلی بک صدا، افکت‌های ویژوال مختلفی روی تصویر اعمال میشود. در ساخت این صحنه‌ها، در ابتدا صدای پلیبک شده به درستی میکس میشود و بر اساس آن، تدوین‌گر تصویر و زمان‌بندی آن را تنظیم می‌کند.
پلی بک در اجراهای خیابانی و جشن‌های مناسبتی
از آن‌جایی که در اجراهای خیابانی یا جشن‌های مناسبتی معمولا از بهترین تجهیزات صوتی استفاده نمی‌شود، استفاده از پلی بک قطعه موسیقی یا اجرای زنده، باعث افزایش کیفیت کلی صدا میشود. در اجراهای خیابانی به دلیل این که فرد شنونده هزینه ای را برای گوش دادن به این قطعه موسیقی پرداخت نمی‌کند، معمولا صحت اجرا و استفاده از پلی بک اهمیت چندانی نداشته و کیفیت صدا در درجه اهمیت بالاتری قرار می‌گیرد.
عوامل موثر بر کیفیت پلی بک
پیش از معرفی عوامل موثر بر کیفیت پلی بک، بهتر است نگاهی به چرایی استفاده از پلی بک و نحوه درست استفاده از آن داشته باشیم.
همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد، استفاده از پلی بک در اجراهای زنده موسیقی، باعث ایجاد نارضایتی در بین طرفداران گروه موسیقی شده و میتواند به وجهه آن لطمه شدیدی را وارد کند.
حال تصور کنید که یک سالن تئاتر از عایق بندی آکوستیک خوبی برخوردار نبوده و صندلی‌های آن نیز نسبت به استیج، فاصله نسبتا زیادی دارند. در این حالت، استفاده از پلی بک برای افزایش صدای اجرا و ایجاد اتمسفر مناسب برای افرادی که با استیج فاصله دارند، میتواند به کیفیت نهایی اجرا کمک شایانی کند.
در حقیقت پلیبک یکی از ابزارهای بسیار کاربردی در دنیای موسیقی است و هزاران کاربرد مختلف برای آن در نظر گرفته میشود؛ اما به دلیل استفاده بی‌رویه و اشتباه بعضی از نوازندگان و گروههای موسیقی از این قابلیت، بدنامی بسیار عجیبی را برای آن به وجود آورده است.
میکس و مستر
یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای داشتن پلیبک مناسب، داشتن میکس و مستر مناسب در قطعه موسیقی اصلی است. هر چه بالانس میکس و مستر مناسب‌تر باشد، کیفیت نهایی و خروجی پلیبک نیز از کیفیت بهتری برخوردار خواهد بود. دقت داشته باشید که هر ایراد موجود در میکس و مستر، در هنگام پلیبک با شدت بیشتری خود را نشان داده و اعوجاج و پرش صدا در این حالت، بیش از پیش خود را نمایان می‌کند.
حجم صدای ضبط
همانطور که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد، میزان Volume یا همان حجم صدای ضبط شده نیز در کیفیت نهایی پلیبک تاثیر بسزایی دارد. در صورتی که میزان حجم صدای ضبط شده مناسب باشد، نوازنده هیچ نیازی به بوست و تقویت سیگنال نداشته و میتواند صدای ضبط شده اصلی را برای پلی بک استفاده کند. در صورتی که حجم صدای ضبط شده پایین‌تر از حد معمول باشد، نوازنده در هنگام پلیبک نیاز به افزایش حجم صدای قطعه موسیقی خواهد داشت که باعث افت کیفیت صدا و ایجاد نویز و اعوجاج در آن میشود.
کیفیت صدای ضبط
کیفیت صدای ضبط شده به صورت مستقیم در کیفیت پلی بک موثر بوده و هر چه شفافیت صدای ضبط شده بیشتر باشد، شفافیت و کیفیت پلی بک نیز بهتر خواهد بود. دقت داشته باشید که بریدگی صدا، نویز محیطی، اعوجاج صدا و سیگنال آن در ضبط صدا، همگی در پلی بک صدا تقویت شده و با وضوح بیشتری به گوش می‌رسد. به همین دلیل بهتر است هنگام ضبط صدا، صدایی عاری از نویز و اعوجاج را ضبط کرده و در نرم‌افزارهای آهنگسازی، با استفاده از نویز فیلتر، آن را پالایش کنید.
پیوستگی صدا
ممکن است بخشی از قطعه اصلی ضبط شده، با حجم صدایی بیشتر از بقیه قطعه موسیقی ضبط شده باشد و در هنگام میکس صدا، نوازنده میزان حجم صدای آن را کاهش داده است. این تغییر ناگهانی حجم صدا و ناپیوستگی در آن، خود را به خوبی در پلیبک صدا نشان داده و ایرادات آن را به وضوح به گوش کاربر می‌رساند. بهتر است برای داشتن پلی بک با کیفیت، از صدای ضبط شده با حجم صدای یکسان و پیوسته استفاده کنید.
پلی بک در ایران
از تکنیک پلی بک در ایران به صورت وسیع در بخش‌های مختلف موسیقی استفاده میشود و همین موضوع اهمیت یادگیری استفاده از پلی بک و متدهای افزایش کیفیت آن را افزایش داده است.
متاسفانه بسیاری از خوانندگان و هنرمندان ایرانی، در کنسرت‌ها و اجراهای زنده خود از پلیبک قطعات موسیقی از پیش ضبط شده استفاده میکنند و همین موضوع باعث ایجاد نارضایتی زیاد در بین طرفداران موسیقی ایرانی شده است.
یک پلی بک مناسب، نباید توسط شنونده و کاربر احساس شود و این موضوع به هنر موزیسین و قدرت وی در میکس و مستر قطعه موسیقی بستگی دارد. در صورتی که شنونده بتواند در همان لحظات ابتدایی اجرای زنده، متوجه پلی بک بودن قطعه موسیقی شود، نشان از ناهماهنگی اعضای گروه و کیفیت پایین قطعه پلی بک دارد.
پلی بک در ایران راه خود را به صنعت سینما نیز باز کرده است و در بسیاری از صحنه‌های سینمایی، تدوین‌گر با استفاده از تکنیک پلی بک، ویژوال های خاص و صحنه‌های جالبی را به وجود می آورد. در بعضی از شرایط، استفاده از پلی بک در فیلم‌ها و سریال‌های سینمایی، باعث افت کیفیت صدای مجموعه تلویزیونی شده و در بسیاری از حالات، کیفیت کلی صدای آن را افزایش داده است. به همین دلیل، استفاده از یک مهندس صدا مسلط به پلی بک، برای داشتن پروژه‌ای مناسب و با کیفیت، ضروری است.
مفهوم دیگری از پلی بک در ایران
علاوه بر توضیح‌های ارائه شده درباره مفهوم پلیبک، پلی بک در ایران با یک مفهوم دیگر نیز اشتباه گرفته میشود. در ایران، در صورتی که شما بر روی ترک Instrumental یا بدون وکال یک خواننده دیگر قطعه موسیقی خود را اجرا کنید، به اصطلاح پلیبک را انجام داده اید. در حقیقت مفهوم استفاده از قطعات موسیقی بدون وکال و Instrumental، در ایران به اشتباه به پلی بک معروف شده است. برای مثال در صورت سرچ عبارت «پلی بک خواننده x»، قطعات موسیقی بدون کلام وی برای شما بارگذاری خواهد شد.
سوالات متداول پیرامون پلی بک
- آیا استفاده از پلی بک صدا غیر اخلاقی است؟
-
- به هیچ وجه! استفاده از یک تکنیک موسیقی به هیچ وجه نمیتواند موضوعی غیر اخلاقی باشد. اما استفاده از این تکنیک برای اجرای زنده و کنسرت موسیقی، عملی غیر معقول بوده و نارضایتی شنونده را به دنبال خواهد داشت. دقت داشته باشید که شنونده برای شنیدن صدای وکال یا ساز هنرمند، هزینهای را برای بلیط کنسرت پرداخت کرده است و پخش یک نسخه پلیبک از قطعه موسیقی ضبط شده در استودیو، بدون شک باعث نارضایتی وی خواهد شد.
- آیا پلی بک کاربردی آموزشی دارد؟
-
- بله ! بسیاری از گروههای موسیقی، برای تمرین قطعات موسیقی خود و اجراهای زنده، از پلی بک قطعه از پیش ضبط شده استفاده میکنند. در حقیقت در بسیاری از شرایط، اعضای گروه با استفاده از پلی بک و میکروفنهای خاموش، به تمرین قطعه موسیقی خود مشغول میشوند تا بتوانند کوریوگرافی مناسب و درخور قطعه موسیقی خود را بسازند. همچنین خوانندگان برای تمرین وکال، از پلیبک صدای قطعههای موسیقی مشهور استفاده میکنند تا خواننده بتواند گامهای صدای خود را با گام های صدای خواننده ترک اصلی، مطابقت دهد.
- آیا میتوان میزان حجم صدا (Volume) پلی بک را افزایش داد؟
-
- بله! هر نوازنده و موزیسینی میتواند با استفاده از ورک استیشن صدا (DAW) یا دستگاه میکسر، میزان حجم صدای پلی بک را افزایش دهد. البته دقت داشته باشید که افزایش حجم صدای پلی بک، ممکن است باعث ایجاد نویزناخواسته در قطعه موسیقی بشود.
- آیا پلی بک در ایران با مفاهیم دیگری نیز شناخته میشود؟
-
- علاوه بر تعاریف ارائه شده در این مقاله، پلی بک در ایران به یک مفهوم دیگر نیز الطاق میشود. در صورتی که شما از قطعه موسیقی بدون کلام و Instrumental یک نوازنده و هنرمند دیگر برای خواندن یا پخش استفاده کنید، به اصطلاح رایج در ایران، پلی بک را انجام داده اید.
- آیا میتوانم ایرادات قطعه ضبط شده را پیش از پلی بک اصلاح کنم؟
- به طور کلی بله! اما بهتر است برای داشتن پلی بکی حرفهای تر، در ابتدا ایرادات را در هنگام ضبط قطعه موسیقی برطرف کنید و وظیفه رفع این مشکلات را به عهده نرمافزار آهنگسازی نسپارید.
